Üye Ol / Giriş yap


Tarih

ROMA İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE KİLİKYA’NIN İKİ BAŞKENTİ; TARSUS VE ANAVARZA

ALİ İHSAN ÖKTEN 05.03.2019

Roma İmparatorluğunun büyüme şekli onun örgütleniş biçimi ve kültürüne bağlanır. Doğu ve Batı’nın zıt güçleri arasında bir denge sağlanmış yani Doğu düşünce ve Batılılık kavramları sonucunda,  Doğunun yeniden canlanmaya başlaması ve sanatta ve dinde ilerleme İmparatorluğu etkilemeye başlamış ve  imparatorluk çok güçlü konuma bu şekilde gelmiştir.  İmparatorluğun erken dönemlerinde (M.S. 130-135) Kilikya-Isauria-Likaonya üçlü eyaleti olarak yeniden örgütlenir ve Tarsus bu üç vilayetin anakenti ve başkenti olur. Tarsus’un bu ünvanı ilk kez İmparator Severus (M.S.195-211) zamanı sikkeleri üzerinde görülür. Bu üç eyalet sadece  politik  bakımdan  veya İmparatorluk dininde birliktir, hiçbir zaman ulus şeklinde birleşmemiştir.

Resim-1: Üç Vilayet. Kilikya, Likaonya, Isauria Tarsus Tanrıçasını taçlandırıyorlar. İmparator Gordianus  (M.S.235-238) zamanında basılmış sikke.

Tarsus ilk yüzyıl boyunca, Kilikya’nın en büyük tek kentidir. Tarsus sikkeleri, Kilikya ovasında bulunan diğer kentlerin toplamından  daha fazladır. Ünlü gezgin Strabon, Tarsus’u Kilikya’nın ana kenti olarak tanımlar. Ve Tarsus, bu durumunu ve ününü Roma İmparatorluğu’nun tüm dönemlerinde sürdürür. Birinci yüzyılın büyük bölümünde Kilikya ayrı bir eyalet olmayıp, Suriye’ye bağlıdır. O  dönemde imparatorluk üç eyaletten oluşuyordu; Suriye, Fenike ve Kilikya Birliği. M.S 74 yılında Dağlık Kilikya ve Ovalık Kilikya tek eyalet olarak  birleşir ve Tarsus bu eyaletin başkenti olur.

Resim-2: Yelkenli Mısır’dan Tarsus’a tahıl taşıyor. İmparator Caracalla zamanında (M.S.211-217) basılmış bir sikke.

Anavarza hakkında Roma İmparatorluk Devri öncesi tarihi hakkında hemen hemen hiçbir bilgi yoktur. Anazarbus adının esasen kente hakim olan ve Çukurova düzlüğünün en çarpıcı fiziki oluşumlarından biri olan 200 metre yüksekliğindeki kaya kütlesine ait olduğu ve belki Eski Farsça Na-barza ("Yenilmez") adından tahrif edildiği düşünülebilir. Roma İmparator’u Augustus’un M.Ö. 19 yılında Ovalık Kilikya’yı ziyaret etmesinden sonra Anavarza kenti tekrar kurulmuş ve ismi de Kaisareia olarak değiştirilmiştir. Bağlı bulunduğu başkent Hierapolis-Kastabala dinî bir merkez olarak görevini sürdürürken, Anavarza bölgenin siyasî ve ekonomik merkezi olarak ön plana çıkmaya başlamıştır.

M.Ö. 1. yüzyılın ortalarında  Anavarza, başkenti Kastabala-Hierapolis olan küçük ama stratejik bir konuma sahip bir ülkenin, Amanos Dağı’nın Kralı Tarkondimotus’un bir kalesi konumundadır.  Romalılar, ele geçirdikleri Ceyhan havzasının idaresini Vassal kral olarak atadıkları Tarkondimotos'a bırakmışlardır. Tarkondimotus hanedanlığı yönetiminde kalan Anavarza, M.S.18 yılında Roma topraklarına katılmıştır.

Fotoğraf-1: Anavarza (Anazarbos) Kalesi.  Anazarbos’a, Roma İmparatorluğu’nun kurucusu Octavianus Augustus tarafından İÖ 19 yılında şehir statüsü verildi.  (Fotoğraf: Cüneyt Oğuztüzün)

Anavarza, Roma İmparatorluğu döneminin ilk 2 yüzyılı boyunca büyük bir varlık göstermemiş, Kilikya başkenti Tarsus'un gölgesinde kalmıştır. Roma döneminde giderek güçlenen ve M.S. 2. yüzyıl sonlarında antik dünyanın dev kenti Tarsus ile Kilikya Birliğinin liderliği için rekabet halinde olan Anavarza, bu tarihten itibaren statüsü yükseltilerek Anadolu'nun en önemli metropolislerinden biri haline getirilmiştir.   Roma imparatorlarından Septimius Severus'un, Pescennius Niger ile yaptığı iktidar savaşı sırasında, Severus'un tarafını tutan kent, Severus’un  Niger'i 194 yılında İsos'ta yenerek imparatorluğun tek hakimi olmasından sonra ödüllendirilmiş, tarihinin en parlak dönemini yaşamaya başlamıştır. M.S. 204-205 yıllarında Anavarza, İsauria ve Likaonia eyaletlerinin metropolisi olmuştur. Anavarza, M.S.3. yüzyılda birçok askeri ayrıcalık elde ederek "Metropolis" unvanı ve aynı yüzyılın ortasına kadar da 3 kez "Neokoros"luk unvanını almıştır.

 

Fotoğraf-2: Roma İmparatorluğu döneminde Ovalık Kilikia’nın başkenti Tarsus. Tarihi Roma yolu.   (Fotoğraf: Cüneyt Oğuztüzün)

Anazarbos ve Tarsus arasındaki yarış üçüncü yüzyıla rastlar. Bunun aslı, Batı deniz ovasındaki üç büyük kent ve nehirlerle Pyramos’un yukarı, ya da doğu ovası arasındaki özelliklerin birbirinden uzaklaşması nedenine bağlıdır. Bu uzaklaşma en sonunda İmparatorluk tarafından da tanınmak zorunda kalır ve bu süreç yaklaşık M.S. 395-399 yıllarında, başkenti Tarsus olan Cilicia Prima  (Birinci Kilikya) ve Anazarbos’un başkent olduğu Cilicia Secunda (İkinci Kilikya) biçiminde ayrılır. Anazarbos, İmparator II. Theodosius zamanında, M.S. 408 yılında kurulan Cilicia Secunda'nın (İkinci Kilikya) ve eyaletin başkenti olmuştur. Anazarbos sonradan başkent olmasına rağmen sikkeleri üzerinde Tarsus’un da kullandığı pek çok unvanı, haksız yere kullanmıştır. Örneğin “Ulusun Anakenti” yani, Provincia Cilicia olmuştur ki, burada Ulus sözcüğü Latince Provincia sözcüğünün karşılığı olan “Birinci, En güzel, En büyük” olarak adlandırılır. Eyalet Birliğinin Özgür Meclisinin buluşma yeri olduğu iddia edilir. Ancak, hiçbir zaman “Üçlü Eyaletin Anakenti” olduğu öne sürülmez, bu unvan yalnızca Tarsus için geçerlidir. Anazarbos Eyalet Birliğinin toplanma hakkı, Tarsus ise Kilikya Eyaletinin Anakentidir. Anazarbos’a Elegabalus’un birinci yönetici memurunun, yani Demiurgos makamının verilmesi Anazarbos için en büyük onurdur. Anazarbos’a bu unvanın verilmesi Milattan Sonra 218-220 yıllarına rastlar.  Alexander Severus’un Tarsus’u yeniden kendi baş yöneticisi olarak onaylayıncaya kadar, birkaç yıl Anavarzos sikkeleri üzerinde bu durum yer almıştır.

Resim-3:Athena ve Nemesis Tarsus’un Kader Tanrıçasını çevrelemişler. İmparator Gordianus III zamanına ait bir sikke.

Tarsus’un Anazarbos’a göre anakent olmasının bir başka nedeni Kilikya Birliği tapınaklarının Tarsus’ta inşa edilmiş olmasıdır. Commodus zamanında ki paralar üzerinde “Kilikya Birliğini” simgeleyen iki tapınak yer almaktadır. Bu tapınaklar Hadrianus ve Commodus’a adanmışlardı.

Resim-4:Tarsus’taki iki Tapınak. Kilikya Birliği. İmparator Commodus zamanında basılan sikke. Kent Hadrianus ve Commodus’un adını taşımaktadır.

Sikkeler üzerinde Birliğin görüntüsü, yörenin en yüksek rahibinin giydiği altından taç üzerinde gösterilirdi. Bunu giyenin başını çevreleyen altın çerçevenin üstü imparatorların büstleriyle süslenmiştir. Tüm İmparatorluğun her eyaletinde yüksek rahip ve rahibeler giyilen taç töreni böyledir. İmparatorluğun önemli eyaletlerinde ayinler Eyalet Valileri tarafından yapılırdı. Tarsus’ta o eyaletlerden bir tanesidir.

KAYNAKLAR

1-Ramsay W.M. Tarsus-Aziz Pavlus’un Kenti. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara, 2000

2-http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR-93760/anavarza-antik-kenti-adana-2014.html

3-http://www.ttb.org.tr/STED/sted1002/anavarza.pdf

4-Hasan Buyruk. Konumu Geçmişi Ve Kimliği İle Anavarza - DergiPark

dergipark.gov.tr/download/article-file/261503

5-https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/anavarza-antik-kenti

6-https://www.wikizero.com/tr/Anavarza

7-Mustafa H. Sayar. Ovalık Kilikia: Çukurova’da Bin Yıl. https://www.atlasdergisi.com/kesfet/arkeoloji/ovalik-kilikia-cukurovada-bin-yil.html

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10779
Yorum yap
ALİ İHSAN ÖKTEN
Diğer yazıları
SHAKESPEARE’NİN TARSUS’U 08.10.2018 tarihinde yayınlandı ve 44528 kez okundu.
KLEOPATRA KAPISI: TARİHİN EN ROMANTİK KAPISI 13.12.2018 tarihinde yayınlandı ve 13790 kez okundu.
TARSUS’TA DOĞUP DÜNYAYA YAYILAN GİZEMLİ DİN: MİTRAS GİZEMCİLİĞİ 21.01.2019 tarihinde yayınlandı ve 39678 kez okundu.
ROMA İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE DÜNYANIN EN GÜÇLÜ ÜNİVERSİTESİ: TARSUS ÜNİVERSİTESİ 14.02.2019 tarihinde yayınlandı ve 8257 kez okundu.
EVLİYA ÇELEBİ’NİN TARSUS’U 02.04.2019 tarihinde yayınlandı ve 8918 kez okundu.
YÜZBAŞI SELAHATTİN’İN TARSUS’U 26.04.2019 tarihinde yayınlandı ve 4521 kez okundu.
SABAHATTİN ALİ’NİN İZİNDEN SİNOP CEZAEVİ 28.05.2019 tarihinde yayınlandı ve 30159 kez okundu.
AZİZ PAVLUS’UN TARSUSLU OLMASI BİR TESADÜF DEĞİLDİ / SAINT PAUL'S BEING FROM TARSUS WAS NOT A CHANCE 04.07.2019 tarihinde yayınlandı ve 12021 kez okundu.
TARSUS’UN ASTROLOJİK ÖNEMİ 09.08.2019 tarihinde yayınlandı ve 6292 kez okundu.
KUM ZAMBAĞI: SOYU TÜKENMEDEN GÖRMENİZ GEREKEN BİR BİTKİ 03.09.2019 tarihinde yayınlandı ve 5980 kez okundu.
MİTOLOJİDEN GÜNÜMÜZE TARSUS ADI NEREDEN GELMEKTEDİR? ORIGINS OF THE NAME TARSUS FROM MYTHOLOGY TO THE PRESENT DAY 10.10.2019 tarihinde yayınlandı ve 18742 kez okundu.
HELSİNKİ VE SONBAHAR 09.11.2019 tarihinde yayınlandı ve 7696 kez okundu.
STOACILIK FELSEFESİNDE TARSUS’UN YERİ - SIGNIFICANCE OF TARSUS IN STOIC PHILOSOPHY 15.12.2019 tarihinde yayınlandı ve 6033 kez okundu.
AMİN MAALOUF’UN ÇUKUROVASI 19.01.2020 tarihinde yayınlandı ve 7908 kez okundu.
ATATÜRK VE TARSUS 21.02.2020 tarihinde yayınlandı ve 18669 kez okundu.
ATATÜRK VE TARSUS-2 01.04.2020 tarihinde yayınlandı ve 5151 kez okundu.
ANTAKYA MÜZE OTEL: HEM MÜZE HEM OTEL 13.06.2020 tarihinde yayınlandı ve 16858 kez okundu.
DÜNYANIN İLK COĞRAFYACISI STRABON’UN TARSUS’U 05.12.2020 tarihinde yayınlandı ve 12651 kez okundu.
PİRİ REİS’İN KİTAB-I BAHRİYE İSİMLİ ESERİNDE ÇUKUROVA HARİTASI VE TARSUS 26.12.2020 tarihinde yayınlandı ve 5749 kez okundu.
TARSUSLULAR ANTİK ROMA DÖNEMİN DE BİLE YAYLALARA ÇIKARDI 14.02.2021 tarihinde yayınlandı ve 4168 kez okundu.
ANTİK ROMA DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE TARSUS’TA SITMA, RHEGMA GÖLÜ VE KARABUCAK ORMANI 23.03.2021 tarihinde yayınlandı ve 5619 kez okundu.
TARİHTEN KAYBOLAN TARSUS KALESİ 15.05.2021 tarihinde yayınlandı ve 5852 kez okundu.
BİZANS İMPARATORU JUSTİNİANUS’TAN GÜNÜMÜZE, YAPAYLIKTAN DOĞALLIĞA TARSUS ŞELALESİ 21.06.2021 tarihinde yayınlandı ve 4306 kez okundu.
YANGINDAN SONRA… ALADAĞLAR KARADAĞLAR OLDU… 08.08.2021 tarihinde yayınlandı ve 2986 kez okundu.
BIR DENIZ KIZI EFSANESI; MARPESSA 14.09.2021 tarihinde yayınlandı ve 11102 kez okundu.
MİTOLOJİK KYDNOS IRMAĞINDAN TÜRKİYE’DE İLK ELEKTRİK SANTRALININ KURULDUĞU BUGÜNKÜ BERDAN NEHRİ VEYA TARSUS ÇAYINA 17.11.2021 tarihinde yayınlandı ve 5510 kez okundu.
ANTİK ÇAĞDA KİLİKYA VE TARSUS’TA PARFÜM 03.02.2022 tarihinde yayınlandı ve 2582 kez okundu.
TARSUS KİTABESİ: DÜNYANIN EN ESKİ ÖZGÜRLÜK YAZITI 23.04.2022 tarihinde yayınlandı ve 4762 kez okundu.


ALİ İHSAN ÖKTEN
Diğer yazıları
SHAKESPEARE’NİN TARSUS’U 08.10.2018 tarihinde yayınlandı ve 44528 kez okundu.
KLEOPATRA KAPISI: TARİHİN EN ROMANTİK KAPISI 13.12.2018 tarihinde yayınlandı ve 13790 kez okundu.
TARSUS’TA DOĞUP DÜNYAYA YAYILAN GİZEMLİ DİN: MİTRAS GİZEMCİLİĞİ 21.01.2019 tarihinde yayınlandı ve 39678 kez okundu.
ROMA İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE DÜNYANIN EN GÜÇLÜ ÜNİVERSİTESİ: TARSUS ÜNİVERSİTESİ 14.02.2019 tarihinde yayınlandı ve 8257 kez okundu.
EVLİYA ÇELEBİ’NİN TARSUS’U 02.04.2019 tarihinde yayınlandı ve 8918 kez okundu.
YÜZBAŞI SELAHATTİN’İN TARSUS’U 26.04.2019 tarihinde yayınlandı ve 4521 kez okundu.
SABAHATTİN ALİ’NİN İZİNDEN SİNOP CEZAEVİ 28.05.2019 tarihinde yayınlandı ve 30159 kez okundu.
AZİZ PAVLUS’UN TARSUSLU OLMASI BİR TESADÜF DEĞİLDİ / SAINT PAUL'S BEING FROM TARSUS WAS NOT A CHANCE 04.07.2019 tarihinde yayınlandı ve 12021 kez okundu.
TARSUS’UN ASTROLOJİK ÖNEMİ 09.08.2019 tarihinde yayınlandı ve 6292 kez okundu.
KUM ZAMBAĞI: SOYU TÜKENMEDEN GÖRMENİZ GEREKEN BİR BİTKİ 03.09.2019 tarihinde yayınlandı ve 5980 kez okundu.
MİTOLOJİDEN GÜNÜMÜZE TARSUS ADI NEREDEN GELMEKTEDİR? ORIGINS OF THE NAME TARSUS FROM MYTHOLOGY TO THE PRESENT DAY 10.10.2019 tarihinde yayınlandı ve 18742 kez okundu.
HELSİNKİ VE SONBAHAR 09.11.2019 tarihinde yayınlandı ve 7696 kez okundu.
STOACILIK FELSEFESİNDE TARSUS’UN YERİ - SIGNIFICANCE OF TARSUS IN STOIC PHILOSOPHY 15.12.2019 tarihinde yayınlandı ve 6033 kez okundu.
AMİN MAALOUF’UN ÇUKUROVASI 19.01.2020 tarihinde yayınlandı ve 7908 kez okundu.
ATATÜRK VE TARSUS 21.02.2020 tarihinde yayınlandı ve 18669 kez okundu.
ATATÜRK VE TARSUS-2 01.04.2020 tarihinde yayınlandı ve 5151 kez okundu.
ANTAKYA MÜZE OTEL: HEM MÜZE HEM OTEL 13.06.2020 tarihinde yayınlandı ve 16858 kez okundu.
DÜNYANIN İLK COĞRAFYACISI STRABON’UN TARSUS’U 05.12.2020 tarihinde yayınlandı ve 12651 kez okundu.
PİRİ REİS’İN KİTAB-I BAHRİYE İSİMLİ ESERİNDE ÇUKUROVA HARİTASI VE TARSUS 26.12.2020 tarihinde yayınlandı ve 5749 kez okundu.
TARSUSLULAR ANTİK ROMA DÖNEMİN DE BİLE YAYLALARA ÇIKARDI 14.02.2021 tarihinde yayınlandı ve 4168 kez okundu.
ANTİK ROMA DÖNEMİNDEN GÜNÜMÜZE TARSUS’TA SITMA, RHEGMA GÖLÜ VE KARABUCAK ORMANI 23.03.2021 tarihinde yayınlandı ve 5619 kez okundu.
TARİHTEN KAYBOLAN TARSUS KALESİ 15.05.2021 tarihinde yayınlandı ve 5852 kez okundu.
BİZANS İMPARATORU JUSTİNİANUS’TAN GÜNÜMÜZE, YAPAYLIKTAN DOĞALLIĞA TARSUS ŞELALESİ 21.06.2021 tarihinde yayınlandı ve 4306 kez okundu.
YANGINDAN SONRA… ALADAĞLAR KARADAĞLAR OLDU… 08.08.2021 tarihinde yayınlandı ve 2986 kez okundu.
BIR DENIZ KIZI EFSANESI; MARPESSA 14.09.2021 tarihinde yayınlandı ve 11102 kez okundu.
MİTOLOJİK KYDNOS IRMAĞINDAN TÜRKİYE’DE İLK ELEKTRİK SANTRALININ KURULDUĞU BUGÜNKÜ BERDAN NEHRİ VEYA TARSUS ÇAYINA 17.11.2021 tarihinde yayınlandı ve 5510 kez okundu.
ANTİK ÇAĞDA KİLİKYA VE TARSUS’TA PARFÜM 03.02.2022 tarihinde yayınlandı ve 2582 kez okundu.
TARSUS KİTABESİ: DÜNYANIN EN ESKİ ÖZGÜRLÜK YAZITI 23.04.2022 tarihinde yayınlandı ve 4762 kez okundu.